Russetid

Å vere russ er eit val du tek sjølv, og fleire elevar vel å ikkje vere russ. Møre og Romsdal fylkeskommune arbeider for at avgangsmarkeringa skal bli trygg og inkluderande, for alle.

Lærling og russ?

Dei fleste lærlingar er ikkje russ. Lærlingar som vel å vere russ, ventar ofte til tredje året (første år i praksis) sidan dei då er over 18. Du må vere 18 år eller eldre for å kome inn på ein del arrangement, både lokalt og nasjonalt.

Russefeiringa er ikkje ei markering i regi av skolen, og skolen har ikkje eit direkte ansvar for sjølve markeringa. Men skolen har ansvar for at alle elevar har eit trygt og godt skolemiljø. 

Skolen sitt ordensreglement (lenke) skal følgast, også fråværsreglar og rus, i russetida. Elevar og føresette bør sette seg inn i reglane og kva rutinar skolen har for få følge opp at reglane blir haldne. 

Forslag til avtale mellom russestyra og skoleleiinga

1. Oppstartsarrangement er (dato)
2. Skoleleiinga informerer avgangselevane om ev. konsekvensar knytt til knutereglementet til russen.
3. Skolen arrangerer møte mellom avgangselevane og politi/skolehelsetenesta, foreldremøte for avgangselevane og er tilgjengeleg for meir rettleiing.
4. Skolen unngår å legge prøver til (fyll inn det som passar)
5. Hærverk/tilgrising blir meldt til politiet. Ansvar for opprydding og dekning av kostnader  ved oppryddinga blir vurdert i kvart enkelt tilfelle.
6. Skolen stiller klasserom til disposisjon når russen skal ha møter og liknande på dagtid. Russen er ansvarleg for at romma er ryddige etter møta.
7. Det er ikkje tillate å ha vassgevær, vasspistolar og liknande inne i skolebygget eller andre lokale skolen brukar. Russen skal ikkje invitere til/delta i vasskrig på skolen sitt område.
8. Det skal ikkje noka form for svartelisting/”koselister”/mobbing/trakassering av medelevar, og russestyret skal arbeide aktivt mot dette.
9. Russen kan søke skolen om økonomisk støtte til felles aktivitetar for avgangselevane
10. Skolen kan legge til rette for ulike felles arrangement for avgangselevane gjennom skoleåret, for eksempel …
11. Russestyret utarbeider ein aktivitetsplan for felles aktivitetar for avgangselevane ved skolen. Planen skal godkjennast av skoleleiinga.
12. Alle avgangselevane som ønskjer å vere medlem av ei russegruppe skal få tilbod om dette
13. Russekontaktene formidlar informasjon i sine klasser
14. Russestyret utarbeider skisse til aktivitetsplan og konkrete ønske om samarbeid med skolen
15. Denne avtalen skal vere på plass før skolebygget kan brukas til russeaktivitetar
16. Skolane kan ha fleire eller andre punkt i avtalen. Ta kontakt med din skole dersom du vil vite meir.

Kva det kostar å vere russ kjem an på kor mykje du ønskjer å bruke. Dersom du vel å vere med på russebil/russebuss, vil kostnaden vere mykje høgare. Det kan uansett vere lurt å starte planlegginga tidleg.

Russekalkulator

Prøv russekalkulatoren eller sparekalkulatoren på nettsidene til Finans Norge og Forbrukertilsynet.

Les også tips og råd til russen frå Forbrukarrådet.

Bruk bompengekalkulatoren for å rekne ut kor mykje turen kostar i bompengar

Trygt heim for ein 50-lapp

Ønsker du å kome deg trygt og billig heim på kveld og natt i helgene? Då kan du bestille drosje som tar deg trygt heim for ein 50-lapp. Tilbodet for deg som er mellom 16 og 25 år. Les og bestill "trygt heim for ein 50-lapp. 

Farge på russedress

Det er ingen reglar for kva farge ein skal ha på russedressen sin. Opphavleg representerer blårussen handel- og økonomifag, raudrussen representerer allmenn studiespesialisering, grønrussen representerer landbruk og svartrussen representerer yrkesfag.

Russeknutar

Russeknutane for dette året blir laga av russestyret på din skole. Dei blir lagt ut før russetida startar på den kommunikasjonskanalen som russestyret vel å bruke.

Arrangement

Målet i Møre og Romsdal fylkeskommune er å lage ei trygg og inkluderande avgangsfeiring som alle kan vere med på, uavhengig av om du er russ eller ikkje. Fleire skolar har eigne avtalar med russestyret om arrangement der alle kan delta.

Råd frå Trygg Trafikk Møre og Romsdal:

• alle har på seg bilbelte og sit på godkjente plassar i fart
• all last er sikra på ein god måte
• alle er kjent med konsekvensane ved for mange passasjerar​​​​​​
• sjåføren har dokument i orden og kjenner krav til ulike køyretøy
• sjåføren har fri sikt framover, til sida og bakover i køyretøyet
• brannslukkaren er godt festa, merka og tilfredsstiller alle krav
• aggregatet er slått av og tømt for drivstoff
• aggregatet er festa utanfor bussen eller i gasstett rom
• drivstoff er lagra i sikre kanner
• Berre påbode lys blir brukt under køyring
• kupeen er opplyst (gjeld berre buss) 

Les om kjøretøy og russ på Statens vegvesen sine nettsider  

Lytt til Statens vegvesens podcast Russ og buss.​​​​​

Her kjem ei helsing frå Per Gjerde, regionleiar Trygg Trafikk, Møre og Romsdal

“Du skal ut å leve livet! Bruk tida godt, utfordre deg sjølv saman med andre, lev ut livet, men gjer det innanfor trygge og lovlege rammer. Trygg Trafikk arbeider for at ingen skal bli drept eller hardt skadd i Trafikken. Vi arbeider kvar dag med å få trafikantar, deg, til å ta dei rette vala, dei gode vala som gjer at ein ikkje hamner i ei trafikkulykke. Vi bryr oss om menneske, vi bryr oss om deg.  Ver den som tør å minne om at bilbeltet fungerer best når ein er rett fastspent. Ver som tør å telle høgt når det opplagt er for mange russ om bord. Og når de rullar rundt omkring, minn kvarandre på denne sjekklista (sjå over).”

Vi veit at mange ungdommar planlegg russetida allereie første året på vidaregåande skole. Det kan vere vanskeleg for foreldre å snakke om dette på førehand. Derfor har vi samla nokre gode råd til deg som har ungdom i hus.  

1. Førebuingar og målsetting. Ta deg god tid og ver naturleg. Sørg for at det blir ein god samtale, og ikkje eit forhøyr med mange spørsmål, eller eit foredrag der du skal informere ungdommen din. Tenk at de skal ha ein god samtale, der målet er at ungdommen din veit det hen treng før russetida startar og at du er trygga. Forsøk å legge til rette for at ungdommen din kan reflektere mest mogleg, heller enn å legge ord i munnen på hen. Spørsmål som «Kva tenkjer du om…?» eller «Korleis ser du for deg…? « kan vere gode utgangspunkt her.
2. Hald positivt fokus. Fortel gjerne at du kjenner at de treng å ta denne samtala og kvifor, men hald fokus på at russefeiring er kjekt, og at du ikkje ønskjer å øydelegge moroa.  
3. Vis interesse. Spør gjerne om kva planar ungdommen har for russefeiring, og kven hen skal vere saman med. Set deg inn i kva slags type russefeiring det er snakk om, og alt som er positivt og gøy også.
4. Førebu ungdommen din. Når det gjeld rusmiddel (både legale og illegale) er det dumt å vere naiv. Vi veit at det er relativt utbreidd bruk av rusmiddel i samband med russefeiringa, og difor er det viktig gå snakke om det på førehand. Mange får si første erfaring med overdriven ruk av rusmiddel i løpet av russetida, og det kan vere lurt å førebu ungdommen på det – enten det er din ungdom, eller nokon i følget det gjeld. Også her kan det vere nyttig å stille spørsmål som opnar for refleksjon frå ungdommen si side, som for eksempel: «Kva tenkjer du om at det er nokon som brukar illegale stoff?» eller liknande.
5. Ta samtalen tidleg. Det kan vere lurt å tenkje høgt saman om både utfordringar og erfaringar som kan dukke opp i løpet av russetida. «Opptaksprøver» til russebuss, ekskludering, gruppepress i forhold til pengebruk, seksuell åtferd og rusmiddel kan vere noko av det dei møter på allereie frå starten av vidaregåande. Snakk med ungdommen din om kva dei ser og opplever av dette på skolen og blant venene. Vis at du er nysgjerrig og bryr deg om deira sitt perspektiv.  
6. La dei gode verdiane vekse. Vel så viktig er det å gå ungdommen i tale rundt tema som fellesskap og inkludering. Snakk om kva som er viktige verdiar og ansvar når det gjeld andre og samfunnet rundt, slik det ikkje druknar i gruppepress, pengar og eige ønske om å passe inn. Korleis ønskjer dei å vere som ven og medelev? Kva gjer dei om nokon er utanfor? Reflekter rundt kva som er viktig for dei både her og no, men også korleis vala kan påverke ein sjølv og andre i framtida.  
7. Støtt opp om grensesetting. Prat om eigne grenser og viktigheita av å kunne seie nei og stå imot når noko ikkje er greitt for deg sjølv eller andre. Spør om det er gjort avtalar og gode tiltak for å passe på kvarandre under feiringa og om alle har nokon dei kan seie frå til dersom noko blir vanskeleg undervegs.  
8. Lag ein plan saman. La ungdommen vere med på å undersøke og vere kreativ omkring kva som gir ei god russefeiring utan at det går på kompromiss med ansvarleg åtferd. Søk på alternative måtar å feire avslutninga av vidaregåande skole og hent inspirasjon til kva de syns er viktig og bra initiativ.  
9. Ver ein trygg vaksen. Speil dei gode verdiane til ungdommen din og ver ein trygg vaksen for både din eigen ungdom og kanskje for venene deira som manglar ein slik person i ungdomstida. Ver merksam på at dei framleis får prioritert søvn, mat, fysisk aktivitet, hobbyar, avkopling og skole.

Kjelde:

Rogaland fylkeskommune (23.8.2022) 
Råda 1-4 frå rusinfo.no og punkt 5-9 frå psykologane i Pedagogisk-psykologisk teneste (PPT) i Rogaland fylkeskommune.

Det skjer mykje i russetida, og nokre gonger kan du ha behov for hjelp. Det kan vere ein samtale, ein test for å sjå om ein har fått ein seksuelt overførbar infeksjon eller hjelp til sikker prevensjon. Det kan handle om rus, overgrep eller psykisk helse, eller anna. Vi er mange som kan hjelpe.

• På vidaregåande skolar er der helsesjukepleiarar eller skolehelseteneste
• Alle helsesjukepleiarar snakkar med russen før russetida startar
• Dei fleste kommunane har ein Helsestasjon for ungdom
• Fastlege, legevakt og andre kan hjelpe

Hjernehinnebetennelse

Folkehelseinstituttet tilrår at ungdom i alder  16-19 år vaksinerer seg mot meningokokksjukdom (smittsam hjernehinnebetennelse). Ta kontakt med kommunen din om du får gratis vaksine, dette varierer frå kommune til kommune. 

• Les om hjernehinnebetennelse og vaksine (helsenorge.no)

Kjønnssjukdommar 

• Les om kjønnssjukdommar og symptom (helsenorge.no)

Utsett for valdtekt eller seksuelt overgrep?

Har du vore utsett for valdtekt, seksuelle overgrep eller mistenker at det har skjedd, ta kontakt med nærmaste overgrepsmottak eller politi for hjelp og avklaring om kva du skal gjere vidare. Det er overgrepsmottak i alle fylker i Norge.

• Overgrepsmottaket tilbyr rask hjelp og samtale i trygge omgjevnader 
• Du blir medisinsk undersøkt med tanke på skader, smitte og graviditet
• Overgrepsmottaket gjennomfører ei rettsmedisinsk undersøking for å sikre bevis
• Husk: Ikkje dusj. Ta vare på undertøy og klede. Ta vare på SMS-ar og meldingar på sosiale media.

Her får du fleire råd: 

• Råd/rettleiing frå politiet om valdtekt og seksuelle overgrep (politiet.no)
• Informasjonsvideo frå politiet (youtube)
• Informasjonsvideo frå Kripos “Kjernekar: Russevoldtekt” (youtube)
• Samtykke forklart (seksuellatferd.no)